Yazar : Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç
Yayınlanma tarihi : 21 Mayıs 2015
https://www.airkule.com/yazar/YER-EKIBI-KAZALARI/1036/
Geçtiğimiz hafta içinde AHL’de peş peşe 3 yer kazası oldu: 16 Mayıs 2015 günü THY uçak teknisyeni Tuna Beken, bir uçağın flapı arasında sıkışarak yaşamını yitirdi; 17 Mayıs günü TGS görevlisi Nihat Çelik, bagaj konteyneri ile traktör arasında sıkıştı; 18 Mayıs gecesi de Çelebi bagaj görevlileri Ahmet Albuğa ve Harun Yılmaz, bagaj traktörünün devrilmesi nedeniyle yaralandılar… Bunların son olmasını dileyerek, 5 yıl önce benzer bir ölümlü kaza vesilesiyle yayınladığımız yazıyı tekrar dikkatlerinize sunuyoruz.
Uçuş güvenliği çalışmaları genellikle uçağın uçuşu sırasında meydana gelen kazalar üzerine yoğunlaşmıştır. Halbuki kazaların bir bölümü de yerde vuku bulmakta, yer ekiplerinden yaralanan ve ölenler olmaktadır. Emniyetli uçuşlarda çok önemli rolleri olan yer ekipleri, görev yaparken bazı açık veya örtülü risklerin tehdidi altında bulunurlar.
Hava alanlarındaki taksi yolları, rampalar ve uçak park alanları, yer görevlileri için tehlikeli ve karmaşık bir çevre oluşturur. Yer kazaları genellikle uçakların pist ve aprondaki hareketleri veya rampa manevraları sırasında olur; bazen de diğer araçların uçaklara ve insanlara çarpmasıyla meydana gelir. ABD sivil havacılığında yerdeki kazaların yol açtığı maddi kayıp (yaralanma ve ölümler hariç) yılda 3-4 milyar dolar tutmaktadır.
Kazaların üç kaynağı: İnsan hatası, Sistem hatası ve Çevresel unsurlardır. İnsan hatası, en geniş kapsamlı araştırmaların yapıldığı konudur. Sistem hatası ise mekanik, teknik ve elektronik arızaları kapsar; ancak titiz incelemeler, sistem hatasının da insan hatasıyla bağlantısını gösterir. Aynı bağlantı çevresel unsurlar için de geçerlidir. Uçuş hatlarında çalışan kişiler, insan ve sistem hataları yanında, açık alandaki yağmur, kar, aşırı sıcak veya soğuk gibi çevresel etmenler yüzünden kazaya yatkın hale gelirler. İnen veya kalkışa hazırlanan uçakların, ayrıca yerdeki diğer araçların bir zaman baskısı içinde hareket ediyor olmaları da riski arttırır.
Havaalanlarındaki yer ekibi kazalarına ait araştırmalar
Bu, gerçekten ihmal edilmiş bir konudur ve yapılan araştırma sayısı çok azdır.
Çalışma – I: 1988-1992 arasındaki 5 yılı kapsamakta olan bir araÅŸtırma Ä°srail’de yapılmış olup, 2 bin yer görevlisinin 3 gün ve daha uzun süre iÅŸten kalmasını gerektirir nitelikteki kazaları deÄŸerlendirilmiÅŸtir.
Sonuçlar: Kayıtlara geçen 523 kazada ölen olmadığı, yıllık kaza oranının %5,2 olduÄŸu belirlenmiÅŸtir. Sebep sıralaması çoktan aza doÄŸru; a) kayma-düşme, b) kaldırma-taşıma, c) yanma-elektrik çarpması-kimyasal madde, d) araç kazaları… biçiminde olmuÅŸtur.
Çalışma – II: ABD’de, 1983-2004 periyodunu kapsayan ve (NTSB verilerine dayanarak) geriye dönük istatistiksel analiz biçiminde yapılan bu çalışma, çok daha ayrıntılı bir deÄŸerlendirme sunmaktadır. Çalışmaya alınan yer görevlileri ÅŸunlardır: Kargo taşıyıcıları, yakıt ikmal personeli, uçak ve donanım servisçileri, bakım işçileri, kar temizleyicileri, havacılık müfettiÅŸleri, vs.
Bulgular: 2004’e kadar olan 22 yıllık dönemde 80 kaza değerlendirilmiştir. Bu kazalarda 98 yer personeli yaralanmış (36 ağır, 41 hafif), yaralananların 21’i ölmüştür. Yer ekibinin kazadan zarar görme oranı, her 1 milyon uçak kalkışı için 0.47 olarak belirlenmiştir.
– 80 yer kazasından %75’i büyük ticari hava yolu uçuÅŸlarında olmuÅŸ, %59’u uçağın zarar görmesiyle, %26’sı yer mürettebatının ölümüyle sonuçlanmıştır.
– Kazaların üçte ikisi (%64) kalkış uçuÅŸlarından meydana gelmiÅŸ, %49’u uçak pistte hareket halindeyken olmuÅŸtur. (Ä°niÅŸ sonrasına kıyasla, kalkış öncesi aktiviteler daha fazladır; son dakika bagaj yüklemeleri, buz giderme çalışmaları, küçük tamir ve kontroller vs. yer ekibinin uçak çevresinde telaÅŸlı biçimde dolaÅŸmasına neden olur ve bu da kazalara zemin oluÅŸturur.)
– ÇoÄŸu kazalar hafta içi, gündüz ve görülebilir meteorolojik koÅŸullarda meydana gelmiÅŸtir.
A. Ölümlü Kazalar
– 21 ölümlü kazadan 10’u pervane çarpmasından, 6’sı araç çarpmasından (baÅŸka uçak, bagaj, yemek, polis arabaları, yakıt tankerleri), 3’ü ağır uçak ekipmanından yaralanarak olmuÅŸtur. Bir mekanikçi uçağın kuyruÄŸuna düşen yıldırımdan çarpılarak (uçaÄŸa baÄŸlı kulaklık kablosu yoluyla), diÄŸer bir mekanikçi de fazla ÅŸiÅŸirilen teker lastiÄŸinin patlaması sonucu ölmüştür.
– Ölenlerin çoÄŸu (%8), iÅŸaretçi, takozcu, kanatçı ve uçağı iten-çeken araç operatörleri (signalmen, wheel chocker, wing walker, tug operator) gibi uçak çevresinde çalışanlardır. Bunların bazıları uçakla kablolu iletiÅŸim saÄŸlarken ve fiÅŸ takıp çıkarırken pilotlar tarafından fark edilmeyerek, ya da teker altında kalmak gibi kazalara uÄŸramışlardır.
– Yer ekibinin ölümüyle sonuçlanan kazaların %35’i küçük hava yolu ve hava taksi ÅŸirketlerinde yaÅŸanırken, bu oran büyük havayolu ÅŸirketlerinde görece azdır: %23.
– Ölümlü 21 yer kazasından 17’si (%81) uçağın kalkışı aÅŸamasında, diÄŸer 4’ü (%19) ise iniÅŸte gerçekleÅŸmiÅŸtir.
B. Yaralanmalı Kazalar
– Ölümlü olmayan 59 kazanın 9’unda (%15), aynı anda birden fazla kiÅŸi yaralanmıştır.
– 59 kazanın 25’i (%74) ciddi-ağır, 9’u (%26) hafif yaralanmadır.
– Yaralananların %27’si meydanda araç kullanan sürücüler olup, bazılarının kazaları bir uçaÄŸa çarpma biçiminde olmuÅŸtur.
– Bu kazalarda 1 uçak tamamen yanmış, 3 uçak hafif, 10 uçak da önemli derecede hasar görmüştür.
Yaralanma nedenleri; Araç çarpması: 34; Pervane çarpması: 20; Kanatçı’ların ayaklarının burun tekeri altında ezilmesi: 8; Jet egzoz alevi / rüzgârı: 6; Yangın: 3.
Önlem ve öneriler:
1. Ekipman tasarımı. Ekipmanların yer ekibi yaralanmalarını önleyecek şekilde geliştirilmesi üzerinde çalışılmalıdır. Örneğin kulaklık kabloları uçağa bağlı biçimde, pilotun görüş alanı dışında (uçak altında) görev yapan personelin ezilme ve pervane çarpma olayları fazladır. Telsiz telefon sistemi sayesinde bu tür kazalar çok azalmıştır.
2. Disiplin. Kazalar; a) işçilerin prosedürlere uymaması, b) dikkatlerinin dağılması, c) yetersiz eğitim gibi nedenlerle oluşmaktadır. Özellikle pervane çarpması kazalarında bu 3 unsur öne çıkmıştır.
3. Taxiway Operator Planning-TOP. Kalkış öncesi apron üzerindeki yoğun hareketlilik yüzünden kazaların üçte ikisi uçakların kalkış hazırlıkları sırasında olmuştur. Havaalanlarında uçak dışı araç trafiğini en verimli şekilde kontrol etmenin bir metodu olarak önem kazanan TOP, güvenlik uygulamalarını şu şekilde yapmaktadır:
– yer durum muhakemesi (ground situational awareness) geliÅŸimi,
– yer görevlilerin iÅŸbirliÄŸinin arttırılması,
– disiplinsiz yer araç sürücülerinin cezalandırılması,
– yer araç sayısının ve aprondaki hareketliliÄŸinin azaltılması…
Sonuç: Uçuş kazaları gibi yer kazaları da, çoğunlukla insan faktörüne bağlı olarak ortaya çıkmakta olup; nedenlerini de önlemlerini de CRM kapsamında ele alınmayı gerektirmektedir.
Son Yorumlar