Uçuş güvenliği çalışmaları genellikle uçağın uçuşu sırasında meydana gelen kazalar üzerine yoğunlaşmıştır. Hâlbuki kazaların bir bölümü de yerde vuku bulmakta, yer ekibinden yaralanan ve ölenler olmaktadır. Hava alanlarındaki taksi yolları, rampa ve uçak park alanları, yer görevlileri için tehlikeli ve karmaşık bir çevre oluşturur. Kazalar genellikle uçakların pist ve aprondaki hareketleri veya rampa manevraları sırasında olur; bazen de diğer araçların uçaklara ve insanlara çarpmasıyla meydana gelir. Amerika Birleşik Devletleri’nde sadece 2004 yılında 9.9 milyon uçak kalkışı olmuştur ve bunların emniyetli biçimde gerçekleşmesinde yer ekiplerinin çok önemli rolleri, görev sırasında da yüklendikleri riskleri vardır (1). ABD havacılığında yerdeki kazaların yol açtığı maddi kayıp (yaralanma ve ölümler hariç) yılda 3-4 milyar dolar tutmaktadır.
Kazaların üç kaynağı; insan hatası, sistem hatası ve çevresel unsurlardır. İnsan hatası, en geniş kapsamlı araştırmaların yapıldığı konudur. Sistem hatası ise mekanik, teknik ve elektronik arızaları kapsar; ancak titiz incelemeler, sistem hatasının da insan hatasıyla bağlantısını gösterir. Aynı bağlantı çevresel unsurlar için de geçerlidir. Uçuş hatlarında çalışan kişiler insan ve sistem hataları yanında, açık alandaki yağmur, kar, aşırı sıcak veya soğuk gibi çevresel etmenler yüzünden kazaya yatkın hale gelirler; inen, kalkan veya kalkış için hazırlanan uçakların, ayrıca yerdeki diğer araçların bir zaman baskısı içinde hareket ediyor olmaları da riski arttırır (2).
Havaalanlarındaki yer ekibi kazalarına ait araştırmalar ihmal edilmiştir. İsrail’den gelen ve 1988-1992 arasındaki 5 yılı kapsayan bir çalışmada, 2 bin yer görevlisinin 3 gün ve daha uzun süre işten kalmasını gerektirir nitelikteki kazaları incelenmiştir. Kayıtlara geçen 523 kazada ölen olmamış, yıllık kaza oranının % 5,2 olduğu belirlenmiştir. En çoktan aza doğru; a) kayma-düşme, b) kaldırma-taşıma, c) yanma-elektrik çarpması-kimyasal madde, d) araç kazaları biçiminde bir sıralanma olmuştur (2).
ABD’de yapılan ve 1983–2004 periyodunu (22 yılı) kapsayan geriye dönük bir başka çalışma, yaralanmayla sonuçlanan 80 kazayı ele almakta ve çok daha ayrıntılı bir değerlendirme sunmaktadır (1).
Araştırma Kapsamı: Pistte hareket eden veya park halinde bulunan uçakların, yer araçlarının, teknik ekipmanın karıştığı kazalar dikkate alınmıştır. Araştırmanın kapsadığı kişiler ise, NTSB’ye rapor edilecek kadar ciddi yaralanması olan kargo taşıyıcıları, yakıt ikmal personeli, uçak ve donanım servisçileri, bakım işçileri, kar temizleyicileri ve havacılık müfettişleridir.
Bulgular: 22 yıllık dönemde, yaralanmayla sonuçlanan 80 kazada 98 yer personeli yaralanmış (36 ağır, 41 hafif), 21’i ölmüştür. Yer ekibinin kazadan zarar görme oranı, her 1 milyon uçak kalkışı için 0.47’dir.
— 80 yer kazasından % 75’i büyük ticari hava yolu uçuşlarında olmuş, % 59’u uçağın
zarar görmesiyle, % 26’sı yer mürettebatının ölümüyle sonuçlanmıştır.
— Kazaların üçte ikisi (% 64) kalkış uçuşlarından meydana gelmiş, % 49’u uçak pistte hareket halindeyken olmuştur. Kalkış öncesi daha yoğun olan aktiviteler (son dakika bagaj yüklemeleri, buz giderme çalışmaları, küçük tamir ve kontroller vs.) yer ekibinin uçak çevresinde telaşlı biçimde dolaşmasını gerektirir ve kazalar bu sırada olur.
— Kazaların çoğu hafta içi, gündüz ve görülebilir meteorolojik koşullarda olmuştur.
A. Ölümlü Kazalar
— 21 ölümlü kazadan 10’u pervane çarpmasından, 6’sı araç çarpmasından (başka uçak, bagaj, yemek, polis arabaları, yakıt tankerleri), 3’ü ağır uçak ekipmanından yaralanarak olmuştur. Bir mekanikçi uçağın kuyruğuna düşen yıldırımdan (uçağa bağlı kulaklık kablosu yoluyla çarpılarak), diğer bir mekanikçi de fazla şişirilen teker lastiğinin patlaması sonucu ölmüştür.
— Ölenlerin çoğu (% 38), işaretçi, takozcu, kanatçı ve uçağı iten-çeken tug operatörleri gibi uçak çevresinde çalışanlardır. Bunların bazıları uçakla kablolu iletişim sağlarken ve fiş takıp çıkarırken pilotlar tarafından fark edilmeyerek, teker altında kalmak gibi kazalara uğramışlardır.
— Yer ekibinin ölümüyle sonuçlanan kazaların % 35’i küçük hava yolu ve hava taksi şirketlerinde yaşanırken, bu oran büyük havayolu şirketlerinde görece azdır: % 23.
— Ölümlü 21 yer kazasından 17’si (% 81) uçağın kalkışı aşamasında, diğer 4’ü (% 19) ise inişte gerçekleşmiştir.
B. Yaralanmalı Kazalar
— 59 kazanın 25’i (% 74) ciddi-ağır, 9’u (% 26) hafif yaralanmadır.
— Yaralananların % 27’si meydanda araç kullanan sürücülerdir.
— Bu kazalarda uçaklar da zarar görmüştür: 1 uçak tamamen yanmış, 3 uçak hafif, 10 uçak da önemli derecede hasar görmüştür.
— Yaralanma nedenleri
Araç çarpması: 34, pervane çarpması: 20, kanatçı’ların ayaklarının burun tekeri altında ezilmesi: 8, jet egzoz alevi / rüzgârı: 6, yangın: 3
Önlem ve öneriler:
1. Ekipman tasarımlarının yer ekibi yaralanmalarını önleyecek şekilde geliştirilmesi. Örneğin kulaklık kabloları uçağa bağlı biçimde, pilotun görüş alanı dışında (uçak altında) görev yapan personelin ezilme ve pervane çarpma olayları fazla iken, telsiz telefon sistemi sayesinde bu tür kazalar çok azalmıştır.
2. Disiplin. Kazalar, işçilerin prosedürlere uymaması, dikkatlerinin dağılması ve yetersiz eğitim gibi nedenlerle oluşmaktadır; özellikle pervane çarpması kazalarında bu üç unsur öne çıkmıştır.
3. Taxiway Operator Planning-TOP. Kalkış öncesi apron üzerindeki yoğun hareketlilik yüzünden kazaların üçte ikisi uçakların kalkış hazırlıkları sırasında olmuştur. Havaalanlarında uçak dışı araç trafiğini en verimli şekilde kontrol etmenin bir metodu olarak önem kazanan TOP, güvenlik uygulamalarını şu şekilde yapmaktadır;
— yer durum muhakemesi (ground situational awareness) gelişimi,
— yer görevlilerinin işbirliğinin arttırılması,
— disiplinsiz yer araç sürücülerinin cezalandırılması,
— yer araç sayısının ve aprondaki hareketliliğinin azaltılması. <
Kaynaklar:
1. Grabowski JG, Baker SP, Li G. Ground crew injuries and fatalities in U.S. commercial aviation, 1983–2004. Aviat Space Environ Med. 2005;76:1007-11
2. Ribak J, Cline B, Froom P. Common accidents among airport ground personel. Aviat Space Environ Med. 1995;66:1188-90
Hazırlayan: Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç
Son Yorumlar