Askeri veya sivil havacılıkta savaş, afetler, kazalar veya gecikmeler nedeniyle uçuş görevleri çok uzayabilir. Jet lag’in de dahil olduğu böylesi durumlarda uçucu performansının idamesi için uyarıcı ilaçlar kullanmak bir zorunluluk olabilir. Kafein en bilinen uyarıcı ilaçtır; yüksek dozlarında sinirlilik, çarpıntı ve uykusuzluk yapmakla birlikte, dikkat ve uyanıklılığı sürdürmek amacıyla çoğu kişi kahve ve çay içmekte veya kafein tabletleri kullanmaktadır. Son zamanlarda Modafinil isimli bir ilaç yeni bir uyarıcı olarak kullanıma girmiştir.
Hollanda’da kafein ve modafinil’in uyarıcı ve olası olumsuz yan etkilerini test etmek amacıyla 18 sağlıklı deneğin katılımıyla, plasebo kontrollü-çift kör bir araştırma yapılmıştır. 3 gruba ayrılan deneklere bir süre uykusuz bırakıldıktan sonra, bir uyku ilacı verilmiş; 1 saat sonra ilk gruba 200 mg. modafinil, ikinci gruba 400 mg. kafein, üçüncü gruba da plasebo içirilerek performans testlerine tabi tutulmuşlardır. Dikkat, uyanıklık ve bilgi işleme becerileri plasebo alan grupta kötü, kafein ve modafinil verilen gruplarda ise iyi bulunmuş, uyku ilacının yaptığı uyuklama, dikkat ve performans azalması belirgin biçimde düzelmiş, her iki ilaçta da ciddi bir yan etki görülmemiştir. ABD’de yapılan bir başka çalışmada, 3 gün boyunca 24 saatte sadece 2 saat uyumalarına müsaade edilen deneklerin, 11’ine 200mg modafinil, diğer 11 kişiye de plasebo verilmiştir. Modafinil grubunun (reaksiyon zamanı, bellek, hedef izleme, zaman tahmini, dikkat, uyanıklık, fiziksel canlılık) performansı 14 saate kadar sürelerle yüksek kalmıştır. Bu ilacın 300mg/gün kullanımında, 4 saatlik uyku ile 65 saatlik fiziksel aktivitenin sağlanabildiği; aşırı güven duygusu oluşmadığı anlaşılmıştır.
Bir meta-analiz sonucuna göre, kafeinin ortalama 300mg dozda (250-600mg) uykululuk, reaksiyon zamanı, kas yorgunluğu ve +G toleransı üzerine olumlu etkiler yaptığı anlaşılmıştır. ABD Hava Kuvvetleri uçuş doktorları, uyarıcı veya uyku verici ilaçları kullanma konusunda yetkilendirilmiştir.
Hazırlayanın notu: Bugün askeri operasyonlarda hava yoluyla savaş alanına götürülen piyade, istihkam, muhabere, sağlık vb. personelin uçak tutması yüzünden performanslarını ileri derecede kaybettikleri olaylar dikkate alınarak, scopolamin gibi ilaçlar belirli usullerde kullanılmakta ve çok yararlı olmaktadır. Ayrıca operasyon veya uçuş aralarında yarı ömrü kısa olan uyku ilaçları kullanılması da ciddi bir gereksinimdir. Jet lag uykusuzluğunu gidermek amacıyla alınan melatonin için bile uçucu gruba özel protokoller yapılması gerekir. Askeri ve sivil havacılığımızda bu konularda maalesef ciddi bir boşluk vardır.
Hazırlayan: M.Çetingüç
Son Yorumlar